Milorad Pavić: Zidari

Jedne godine krajem XVIII veka neki turski skeledžija na Drini, koji je upravo u konjskoj mokraći kuvao kokošija jaja kako bi mu se duže održala, začuđeno je i savesno prebrojao i javio svojim vlastima da je u Srbiju prešlo 800 srpskih zidara i dunđera iz Osata, svih 800 po imenu Jovan. Oni su potom u nekoj vrsti graditeljske pomame krenuli kao poplava na razbojište upravo prohujalog rata između Austrije i Turske. U besprimernom uzletu stekli su se s njima u Podunavlju osećajući velike poslove i zidari iz Karlovaca, Zemuna, Sremske Mitrovice, Novog Sada, Osijeka, Pančeva, Rume, iz belog sveta i s crne ravnice. Ti “indžiniri”, “dunđeri”, “baukinstleri”, “bauhauptmani”, “graditelji i stolari”, “maormajstori”, “mramornici” danju kupuju mazge pazeći da li one dok pasu i piju koriste svih pet čula, jer inače ne valjaju, a noću sanjaju da stoje na obali jednog iščezlog mora koje u njihovim snovima i dalje šumi i valja talase crnog oranja sa Severa na Jug Panonije udarajući o Beogradski greben.

U neviđenom zamahu i u najkraćem vremenu podigoše oni i obnoviše manastir Mesić, konake manastira Vrdnika, nove crkve u Krnješevcima, u Staroj Pazovi, u Čortanovcima na Fruškoj Gori, u Bukovcu, doziđuju Karlovačku sabornu crkvu, zvonik u Beški, hram u Erdeviku, Nikolajevsku crkvu u Irigu. Sanjajući na pet jezika i krsteći se na dva načina, ti Srbi iz Ravnice i iz Bosne, a uz njih brojni Česi, Nemci i Cincari na sve strane počeše da sklapaju ugovore nad neveštim potpisima krstom, ćirilicom ili latinicom. Tih 800 Jovana od preko Drine, ti Stanarevići, Lauševići, Vlašići, Aksentijevići, Dmitrijevići, Lanerići, Georgijevići, Vagneri, Majzingeri, Hangsteri, Hintenmajeri, Baueri, Ebeni, Haski, Kindli, Blombergeri i Hakeri, teraju svoje brodove što nose drvo i kamen, svoje konje što vuku olovo, pesak i kreč, a sanjaju svoje daleke žene onakve kakve one tamo kod kuće više ne mogu biti. I muče se, jer ne umeju da plaču u snu. Zemljoposednicima iz ravnice i trgovcima iz Srbije koji drže karavanske puteve između Istoka i Zapada nude oni svoje graditeljske veštine i navode ponosno svoje titule i preporuke. Noseći brkove na carigradski, bečki ili peštanski način, preduzimaju oni u dve carevine, u Austriji i u Turskoj, neverovatne neimarske poduhvate i uzimaju za svoj trud cesarske dukate s likom Josifa Vtorog i njegove majke, stare cekine i nove “Napoleone”, srebrne forinte i posrebrene perpere, a primaju i egipatske dinare, neobrezane i obrezane aspre, a ponekad i drevne kotorske folare. Spuštaju ih u vino “tamnjaniku” da vide jesu li pravi i zidaju. Neprekidno zidaju. Od umora na mahove zaboravljaju sve o sebi i iz svojih života sećaju se samo mirisa…

Na pet šest jezika podižu oni nove pravoslavne crkve u Bačevcima, Kupinovu, Mirkovcima, Jakovu, Mihaljevcu, Bežaniji kraj Zemuna, u Dobrincima. Umivaju oni brade iz zobnica svoje marve i najradije kreću na zidanje severno od “linije soli” koja ide beogradskim grebenom deleći severnu slanu zemlju dokle je nekad dopiralo Panonsko more, od južne slatke crnice gde mora i soli nikada nije bilo. Nad slanim podzemljem dopravljaju oni srpske crkve u Podunavlju i Posavini jedući i pijući žmureći, da bi se građevina održala, podižu nove zvonike ili obnavljaju hramove u Šidu, u manastiru Jasku i u manastiru Kuveždinu.

A ubrzo potom unajmljeni od Karlovačkog mitropolita oni se otiskuju i na slatku zemlju i južno od Save i Dunava, južno od slane granice, drže srpski, grčki i luteranski post dok obnavljaju ili podižu iz temelja manastire kao što su: Krivaja, Sveti Roman kod Ražnja, Pambukovica, Rajinovac i Ćelije. Udarajući svoje konje po sapima kao da žene udaraju, prolaze oni sa bradvom i mistrijom kroz srpsku revoluciju 1804., jer srpski trgovci svinjama, vunom, žitom i voskom koji plaćaju tu revoluciju, isto tako plaćaju obnovu manastira Krčmar, Bogovađa, Rača na Drini, Voljavča, Klisura na Moravici i Moravci pod Rudnikom. Hraneći konje solju i brašnom, obnavljaju njihovi neimari i dunđeri drevne manastire oštećene u turskom pohodu – Manasiju, Ravanicu, Preobraženje i Nikolje, dok se drugi unajmljuju da podižu palate bogatom plemstvu.

I sve je to novo zidanje nosilo znake drevne grčke arhitekture sa stubovima, timpanima i ampirski razuđenim pročeljima po dvorcima Servijskih u Turskoj Kanjiži, Čarnojevića u Orosinu, Tekelija u Aradu, Stratimirovića u Kulpinu, Odeskalkijevih u Iloku, Elcova u Vukovaru, Hadika u Futogu, Gražalkovića u Somboru, Marcibanjinih u Kamenici. U isto vreme počinju tako izgledati i vojna zdanja po sedištima austrijskih graničarskih komandi u Petrovaradinu, Titelu, Zemunu, Pančevu i Vršcu. Ti novi zidari nose šestare na svojim cehovskim barjacima i napuštaju kitnjaste tabernakule, prenatrpane kartuše, glomazne karnize svojih dedova i prethodnika… Pod njihovim ravnalima i viscima jednostavna pročelja s atikom i ovalnim kartušem, a uskoro i ampirski portal s klasičnim timpanonom dobijaju magistrati u Karlovcima, Temišvaru, Kikindi, sve do ampirske fasade kur-salona u Melencima i opštine u Bašaidu.

Ali nisu se svi oni podjednako proslavili. U osvit novog XIX stoleća selo Martince izneo je na glas mimo ostalih središta zidarske veštine jedan neimar iz porodice koja je s kolena na koleno davala prvoklasne levoruke graditelje. Majstor Dimitrije Šuvaković. On je posle 1808. sa svojim mramornicima gradio sve što su hteli platiti trgovci i bogate zanatlije u Banovcima, Klenku, Adaševcu, Bešenovu, Divošu, Viziću, Grgurevcima, Ledincima, Neštinu, Klenku i Jamini. Njegova deviza bila je i ostala :

“Ako hoćeš dugo i srećno da poživiš na zemlji, nemoj sebe štedeti ni u čemu”.

Jednome od svojih najuglednijih naručilaca, gospodaru Servijskom, Šuvaković je ponudio da na imanju izgradi veštačku pećinu sa kamenom statuom nekog grčkog boga unutra, a drugome, plemenitome gospodaru Nikoliću ot Rudne podigao je pored malog dvorca u novom stilu pomodni park sa antičkim mramornim urnama kraj staza.

– Čemu služe? – pitao je naručilac Šuvakovića.

– Da se u njima skupljaju suze.

– Suze? – zapanjio se Nikolić i najurio Šuvakovića.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *